जहाँ ढुङ्गाहरुको साम्राज्य छ ।

निर्दयी र कठोर हृदय भएको चिनाउँन हामी 'कस्तो निष्ठुरी !',  'ढुङ्गा कै मुटु रहेछ !' आदि भन्छौं । 

साँच्चै उसको मुटु ढुङ्गा कै हो त ? साँच्चैको ढुङ्गाको मुटु चैं हुन्छ कि हुँदैन ? हुन्छ भने कस्तो हुन्छ होला ? यदि त्यो ढुङ्गाको मुटुलाई मायाँको पछ्यौरीले बाँधिराख्यो भने के होला ? ढुङ्गे आमाले आफ्ना सन्तानलाई कसरी मायाँ गर्छिन होला ? ती ढुङ्गे आमा बुढी हुँदा कस्तो देखिएला ? नदी पोखरीमा मानिस हामफालेर विलय भए झैं ढुङ्गाको सागरमा विलय हुन सकिन्छ कि सकिदैन ? पाखण्डि र तस्करहरुले पृथ्वीलाई नै बलत्कार गरिरहेको बेलामा ढुङ्गाहरु बैठक बसेर कुनै अप्रिय निर्णय गरे भने ! अहो साँच्चै ढुङ्गैढुङ्गाको संसार हुँदो हो र म पनि एक ढुङ्गे सदस्य भएको भए ! तपाईँलाई यस्तै कुरा खेल्छ, यदि तालतलैयामा पुग्नु भयो भने ।

इजरायलकी ७२ वर्षीया तानिया प्रेमीगंरले ढुंगालाई
खोपेर मानवमुटु बनाएकी छिन् । जीवीत झै देखिने मुटु
संसारका कुनै पनि कुनामा बस्ने मानिसहरुका
लागि उत्तिकै महत्व छ भन्ने सन्देश दिन खोजेकी छिन् ।

रुपन्देहीका मूर्तिकार बुद्ध थारुले
निर्माण गरेको मुर्तिमाआमा र 
बच्चाको माया झल्किएको छ ।
आमा र बच्चाको मायालाई उदाहरणका
 रुपमा दिंदै उनले मायाको महत्व र भाव
 झल्काउने कोशेली मूर्तिमार्फत छाडेका छन् । 

सुनसरी जिल्ला स्थित इटहरी उप–महानगर पालिकाको वडा नं. २ र ३ मा पर्ने तालतलैया ईटहरी चोकबाट करिब ४ कि.मी. उत्तर पर्छ । तपाईँलाई त्यहाँ जान स्थानीय सवारी साधनको सुविधा उपलब्ध हुन्छ । नेपालका कुनै पनि सिमसार क्षेत्रलाई यति अर्थपूर्ण र मनमोहक बनाईएको यो पहिलो होला ! यहाँ पुगेपछि ढुङ्गाको मुटु धड्कन्छ, शिलाहरु बैठक बस्छन्, आमा पत्थर बनी उभिदिन्छिन्, जड् निरवस्त्र युवतिले पाषाण यौनपिपासुलाई गिज्याई रहन्छिन् र पृथ्वीले तपाईँ र उसको अस्तित्व जोडिएको कुरा चिच्याई चिच्याई बताउँछ ।

तालतलैया सिमसार क्षेत्र थियो । यसको संरक्षण गर्न थालियो । वन रोपियो । तलाउलाई व्यवस्थित गरियो । वगैचा लगाईयो । पैदल मार्ग बनाईयो । सुविधाजनक वनभोज स्थल बनाईयो । वालउद्यान एवं पशु उद्धार केन्द्र निर्माण गरियो । त्यति त नेपालका अन्य सिमसार संरक्षण क्षेत्रमा पनि छ । ताल तलैयामा केही फरक छ – त्यो के भने त्यहाँ ढुङ्गा बोल्छ ।

नेपाल ललितकला प्रज्ञा प्रतिष्ठान काठमाण्डौ, इटहरी उपमहानगरपालिका र उद्योग वाणिज्य संघ इटहरीको संयुक्त आयोजनामा २०७२ माघ ९ गतेदेखि १८ दिनसम्म पर्यटकीय क्षेत्र तालतलैयामा एकता मूर्तिकला कार्यशाला सम्पन्न भयो । यस कार्यशालामा विभिन्न देशका पाँच र नेपालका तेत्तिस जना शिद्धहस्त मूर्तिकारहरु सहभागी थिए । १८ दिन लगाएर उनीहरुले भिमकाय ढुङ्गाहरुलाई जिवन्त प्रतिकमा रुपान्तरण गरे । यसरी सिर्जना भएका ३५ मूर्तिहरुलाई तालतलैयामा राखिएको छ । त्यहाँ पुगेपछि तपाईँ कल्पनाको त्यो ढुङ्गेसंसारमा पुग्नु हुन्छ जहाँ ढुङ्गा बोल्छ ।

मलेशियाका मूर्तिकार म्याक्सिनले बनाएको
मूर्तिमा महिलाको आकृति देख्न सकिन्छ ।

चितवनका कलाकार दिपक रसाइलीले
 निर्माण गरेको मूर्तिमा  देशको भू–दृश्य
देख्न सकिन्छ । मुलुकको भौगोलिक सुन्दरता 
कल्पना गरेर आम नेपालीलाई जिम्मेवारी 
पनि मूर्तिमार्फत उनले सुम्पिएका छन् । 

कलाकार राजु पिठाकोटेले तीनवटा
मूर्ति तयार गरी तीन पुस्तालाई सहज 
रुपमा चित्रण गरेका छन् । मानवचक्र 
पनि उनको मुर्तिमा पाउन सकिन्छ । 

इलामका विजयकुमार श्रेष्ठले निर्माण
गरेको मूर्ति अमूर्त छ । तर, त्यहाँ अन्तर
 विचारको कारण उब्जने समस्या र 
समाधानका लागि एकताको 
आवश्यकतालाई पनि जोड दिइएको छ ।

मोरंग पथरीका मञ्जुल बराइलीले मृत्यु शैयामा पृथ्वी
भन्ने शीर्षकमा कृति तयार गरेका छन् ।
मूर्तिमा युद्ध, वन विनाश, प्रदुषणको चित्रण गरी त्यसको
कारक तत्व मानिस नै भएको र मानिसले नै जोगाउन पनि
सक्छ भन्ने सन्देश दिइएको छ । 

Add caption

गुल्मीका हरिराम अधिकारीले तयार गरेको
मूर्तिमा आँसु र हाँसोको सहज मिश्रण गरिएको छ । 

कलाकार भगवान हुन् । यदि यिनै ढुङ्गा कुनै अपराधीको हातमा पुगेको भए कतिको ज्यान जान सक्थ्यो, कलाकारको संगत पाएकोले राष्ट्रिय/अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटकीय गन्तब्य बनेको छ, तपाईँको मनले अलौकिक र नितान्त फरक अनुभुति गर्ने नयाँ संसार पाएको छ ।

मकवानपुरका लक्ष्मण भूजेलको मूर्तिमा पत्रे बीजलाई
प्रस्तुत गरी त्यहाँ मानव चित्रण गर्न खोजिएको छ ।

अन्य सिर्जनामा के छन् ?

भारतका मूर्तिकार अनुपकुमार गुप्ताले निर्माण गरेको मूर्तिमा ग्रीन पीसको भाव देख्न सकिन्छ । भारतीय भएर पनि उनले नेपालको अहिलेको परिस्थितिलाई चित्रण गर्न सफल देखिएका छन् । इटहरीका प्राज्ञ धनबहादुर याक्खाले तयार गरेको मूर्तिमा प्रकृति र नारीको बारेमा चित्रण गरिएको छ । काठमाण्डौका कलाकार सुदर्शन विक्रम राणाले निर्माण गरेको मूर्तिमा एकता र मित्रताको महत्व झल्किएको छ । 

चितवनका अर्का मूर्तिकार दिनेश्वर महतोले तयार गरेको मूर्तिमा  प्रकृति र संस्कृतिलाई एकैपटक देख्न सकिन्छ । बाग्लुंगका मूर्तिकार ओम खत्रीले जैविक विविधता र एकता अनि तालहरु समेटिएको दुईवटा ढुङ्गाबाट फरक भाव झल्कने मूर्ति तयार गरेका छन् । उनले निर्माण गरेको मूर्ति हेर्दा हिलोमा फुलेको कमलको महत्व सँगै जीवन र मृत्युलाई पनि कलाबाटै तुलना गर्ने प्रयास गरिएको छ । 

झापाका हिम्मत नेम्वाङले पनि एकता र प्रेममूलक मूर्ति तयार गरेका छन् । इलामका विष्णुप्रसाद श्रेष्ठले एउटै मूर्तिमा पोखरी भित्रबाट उम्रदै गरे पालुवा र वृद्धि अनि विकासको बारेमा जियोमेट्रीकल र अर्गानिक कुरालाई समेटेर प्रकृतिको महत्व झल्काउने मूर्ति तयार गरेका छन् । भोजपुरका नारदमणी हार्ताम्छालीे नेपालका अग्रज मुर्तिकार हुन् । उनले निर्माण गरेको मूर्तिमा आदरभाव झल्कन्छ । नमस्कार आकारमा उनले निर्माण गरेको  मूर्तिमा भौगोलिक सुन्दरता, समुदाय, पुस्तान्तर र बाद, प्रतिवाद अनि सम्वादको भावना झल्किएको छ । 

चितवनका प्राज्ञ लालकाजी लामाले भौगोलिक एकतालाई जोड दिँदै हिमाल, पहाड र तराईलाई सूत्रबद्ध गर्ने प्रयास गरेका छन् । काठमाण्डौकी सुनिता राणाले जीवको संरक्षणलाई जोड दिने कलाकृति बनाएकी छिन् । सिंगो ढुंगालाई जीवनसँग कलामार्फत तुलना गरिएको छ । 

कलाकार  राजन काफ्लेको मूर्तिमा मायाप्रेम र सरप्राइजको भाव देख्न सकिन्छ । मूर्तिमा घाम छाया, खस्रो मसिनो, सकारात्मक नकारात्मक भावलाई उतार्ने प्रयास गरिएको छ । गंगाधार सारुले आफ्नो मूर्तिकलामा प्रकृतिको सुन्दर शैलीमा चित्रण गरेका छन् । चितवनका भीमबहादुर श्रेष्ठ जीवन र जगतका बारेमा पनि मूर्तिमार्फत चित्रण गर्न सफल भएका छन् ।

9 Mangsir, 2074
Kathmandu